Spis treści

Zdaniem M. Głowińskiego czas powieści współczesnych Żeromskiego jest historycznie nieskonkretyzowany: „Świat Żeromskiego zna jeden tylko wymiar czasowy, określa go przysłówek teraz. Wszystko bowiem, co jest, jest teraz”. Z kolei świat wewnętrzny bohatera literackiego przepełniony bywa tym, co miało miejsce w przeszłości, i przeszłość ta może być dla niego zarówno boleśnie obecna, jak i melancholijnie bezpowrotna, ale także namysł nad nią prowadzić może do ugruntowania tożsamości. Pisarzem pamięci czyni Żeromskiego nie tylko sięganie do dziejów historycznych i ich literackie opracowanie (przykładem Popioły, Sułkowski). Dotykał on także pamięci w jej wymiarze indywidualnym, kreując bohaterów w sytuacjach intelektualnych starć z przeszłością, uwikłanych nie tylko w problemy społeczne, obyczajowe, polityczne, lecz także zmagających się z własnym wnętrzem. Tworzył profile protagonistów poszukujących sensu życia, pragnących zmiany, próbujących odkryć własną tożsamość w konfrontacji z otoczeniem i z przeszłością, korzystających z wynalazków czasów nowoczesnych, podróżujących i odkrywających świat kultury, zatrzymujących się przy pamiątkach przeszłości i rozważających wartość dziedzictwa. Razem tworzą profil homo reminiscens – człowieka, który podejmuje wysiłek wspominania.